Problemi urbanističkog razvoja Prijepolja

Problems of urban development of Prijepolje

Autor: MINELA MUJEZINOVIĆ,učenica II razreda Prijepoljske gimnazije,

Regionalni centar Užice

Mentor: MR MILINKO FEMIĆ,profesor u Prijepoljskoj gimnaziji

Cilj moga rada je da utvrdim da li se moj grad urbanistički optimalno razvija? Ima li moj grad dovoljno raspoloživog prostora za svoj razvoj? Koje su lokacije prema kojima se on razvija? Da li su one napadnute divljom gradnjom? Da li se plodne površine gradskog zemljišta neracionalno troše zbog izgradnje zgrada, kuća, asfaltnih površina i drugih tvorevina ljudskog rada? Razvija li se moj grad u skladu sa njegovim prirodnim uslovima? Da li je pod velikim pritiskom izgradnje objekata ljudi koji se doseljavaju sa sela? Ugrožava li razvoj grada odredjene mikroklimatske odnose? Da li izgradnja stambenih objekata zatvara doline reka, rečica, potoka, potočića, kojim tokom dana i noći struji hladniji, osvežavajući vazduh? Gradimo li kuće, zgrade i druge objekte uz samu obalu Lima, Mileševke, Seljašnice i drugih vodenih tokova?

    KLJUČNE REČI: plan, raspoloživi prostor, potreban prostor, razvoj, faktori razvoja, zone, reljef.

The aim of my work is to establish the fact whether my hometown is developing optimally? Has it got enough space for its development? What are its localities towards which it develops? If they are assaulted by unlicensed construction? If the fertile areas of town are used irrationally due to construction of buildings, houses, asphalt roads and other creations of people? If my hometown develops according to its natural conditions? If it under a big pressure of construction of buildings and structures by people emigrating from surrounding villages? If the development of the town endangers certain microclimatic balance? If the construction of apartment houses closes the valleys of rivers, streams and brooks, where during the day and night the cold, fresh air flows? If we construct houses, buildings and other structures close to the river Lim, Milesevka, Seljasnica and other river courses?

IMPORTANT WORDS: plan, available space (area), necessary area, development, factors of development, zones (areas), relief.

Grad Prijepolje ima izduženi oblik.

Ovakav položaj Prijepolja uslovljen je konfiguracijom terena i dolinom reke Lima.

Raspoloživi prostor za razvoj opštine Prijepolje se nalazi izmedju planina: na istoku i severo-istoku Zlatara(1627m), na istoku i jugo-istoku Jadovnika (1734 m), na severu i severo-zapadu Pobijenika(1423m), Kamene Gore(1483 m) i Mijailovice (1411 m) na zapadu i Lise (1509 m) na jugu.

U Prijepoljskom kraju imamo, uslovno, tri geografsko-privredne zone: nizijsku, zonu niskih planina i zonu srednjih planina.

Najniži delovi u opštini su aluvijalne ravni rečnih dolina: Lima, Seljašnice, Ratajske, Mioske, Komaranske i reke Mileševke.

Limska dolina se od sela Divaca širi u polje dužine oko 8 km, koje Lim preseca na dva dela i to na desnoj obali Lima na Ivanjsko polje sa naseljem Ivanje, a na levoj na Župsko polje sa naseljem Velika Župa. Lim se potom useca u Sokoličko-čadinjski masiv u klisuru dugu oko 2 km, a zatim se širi u pijepoljsko-zaluško polje.

Okolne planine, dolina reke Lim sa svojim pritokama, su odredile, a i u buduće će diktirati urbani razvoj Prijepolja.

Razvoj Prijepolja, u mnogome zavisi od vodosnabdevanja. Nema optimalnog razvoja bez dobrog, dovoljnog i kvalitetnog vodosnabdevanja. Tako ako je vodosnabdevanje manjkavo, to utiče kao ograničavajući faktor za razvoj. Zahvaljujući izvorima reke Seljašnice snabdevanje Prijepolja vodom je znatno povoljnije od vodosnabdevanja u drugim gradovima Srbije.

S obzirom na izduženi oblik Prijepolja, tj. njegov položaj koji su odredili prirodni činioci ( reljef, reke, saobraćajnice ), jedan od činilaca za dalji razvoj će biti i odvodjenje otpadnih voda, zaštita od bujica i klizanja terena. Ovi faktori mogu predstavljati probleme u gradnji i zahtevati mnogo veća ulaganja, nego gradnja na ravnim terenima.

Jedan od bitnih problema razvoja u dosadašnjoj, a i u budućoj gradnji Prijepolja, je saobraćaj.

Saobraćajnice ( putevi, ulice, pruge ) su bitni elementi u urbanizaciji jednog prostora. Optimalni razvoj jednog grada zahteva njegovu povezanost sa saobraćajnicama sa drugim urbanim centrima, kao i dobrom mrežom saobraćajnica unutar grada i povezanost sa prigradskim naseljima i selima. Putna mreža Prijepoljskog kraja ima ukupnu dužinu od 526 km (magistralna 98 km, regionalna 22 km, lokalna 284 km i nekategorisani putevi 122 km). Jedan od bitnih faktora je i pruga Beograd-Bar.

Da bi Prijepolje bio savremeno struktuiran grad, on mora pored raspoloživog i planiranog prostora za razvoj imati i organizacionu strukturu; tj. zone namenski odredjene za: stanovanje ( stambena zona ), rad (industrijsku zonu ), za društveni standard ( obrazovanje, kultura, zdravstvo i dr. ), za odmor i rekreaciju ( zona zelenih površina i površine za rekreaciju ).

Zona stanovanja zauzima najveću površinu u gradu i ima dve potpuno odvojene celine: Prijepolje i Kolovrat.

Industrijski objekti se prostiru po celoj gradskoj teritoriji. Najznačajniji su u južnom delu, na Kolovratu(,,Ljubiša Miodragović", ,,Fap", ,,Limka"i ,,Elan").

Objekti društvenog standarda su:

Zone zelenih površina i rekreacije su: gradski park, manje zelene površine u gradu, sportski tereni, zelene površine na strmim padinama brda i brežuljaka koji okružuju grad, kao i tri reke koje protiču kroz grad ( Lim, Mileševka i Seljašnica)

Planine pomenute u uvodnom delu rada su ograničavajući faktor i predstavljaju jedan od ključnih problema za dosadašnji, kao i za budući razvoj Prijepolja, jer su uslovljavale i uslovljavaće razvoj u izduženom obliku u dolini reke Lima, Mileševke i Seljašnice. Razvoj Prijepolja je moguć i na padinama brda oko Prijepolja, Kolovrata, Župe i Ivanja, ali je ta gradnja mnogo skuplja nego na ravnom terenu, zbog infrastrukture na takvom terenu (vodovod, kanalizacija),erozije terena, klizanje terena,izgradnja puteva, ulica.

S obzirom na reljef područja opštine Prijepolje, kao i konfiguraciju terena u naseljima, u budućem razvoju Prijepolja za gradnju nisu i neće biti tereni na padinama čiji je nagib preko 12%. Tereni sa nagibom od 7 do 12%,mogu se tretirati kao uslovno povoljni za razvoj grada uz odredjena ograničenja mogućnosti i odredjena povećanja materijalnih izdataka. Tereni sa nagibom od 0 do 3% su povoljni za izgradnju.

PANORAMSKI SNIMAK IVANJA

Stvoreni činioci kao ograničavajući faktori

Od stvorenih činilaca kao ograničavajući faktor su:

Uvidom u generalni i detaljni plan grada, kao i odlaskom na teren i razgovorom sa stručnim ljudima i građanima, utvrdila sam da proces neracionalnog i nerazumnog trošenja plodnih površina, u gradu i njegovim prigradskim naseljima, datira od vremena izgradnje prvog industrijskog objekta TK ,,Ljubiša Miodragović", tačnije od 1951. godine. Zašto je proces nemarne gradnje i pogubne po okolinu započeo pre pet i više decenija, nije mi bilo jasno. Tada nije postojao adekvatan generalni i detaljan urbanistički plan za ova naselja, a kasnije kada je i donet nije propisno primenjivan. Ljudi su gradili kuće, pomoćne zgrade, prilaze i druge objekte na najplodnijem delu zemljišta, a vrlo često i pored samih obala reka : Lima, Mileševke, Seljašnice, Ratajske i drugih rečnih tokova.

Dok sam istraživala na terenu, stariji ljudi ovoga kraja su mi govorili: ,,Mi nekada nismo tako gradili kuće i pomoćne zgrade, na najplodnijem delu zemljišta i pored obala reka, već smo gradili tako da bi ih sačuvali i na njima gajili raznovrsne poljoprivredne kulture ( pšenicu, kukuruz, krompir, pasulj, kupus, luk, paprika, krastavac i druge)." Zato su se nekada kuće i pomoćne zgrade gradile na najneplodnijem delu imanja i što dalje od tokova reka koje se u toku maksimalnih vodostaja izlivaju iz svojih korita i plave okolno zemljište

Međutim, poslednjih nekoliko decenija kao da je neracionalno i nekontrolisano trošenje zemljišta postalo pravilo. Zemljišta prigradskih naselja su najviše izložena pritisku doseljavanjem ljudi iz viših brdovito-planinskih delova Prijepoljskog kraja. Verujem u to da će se nama neke buduće generacije smejati kako smo te najplodnije površine tako lako ,,potrošili" i pretvorili u asfaltne površine i površine pod privatnim objektima. Danas nema onih velikih plodnih površina kojih je bilo pre dve, tri ili više decenija, već samo malih parcela od po dva,tri, pet i ređe od deset ari. Teritoriju poljoprivrednog zemljišta neophodno je sačuvati na svaki način i što je više moguće za potrebe poljoprivrede. Od ukupno 82 740 ha na produktivno tlo ( oranice, bašte, voćnjake, livade, pašnjake i šume ) otpada 91,8% ili 75 922 ha, a na neplodno 6 818 ha ili 8,2%.

Namena gradskih i prigradskih površina je različita. Izdvajaju se:

Ako dođete do nekih viših tačaka reljefa i posmatrate urbanistički razvoj grada prema pomenutim zonama, uočićete da je industrijska zona locirana na Kolovratu, čija lokacija nije najbolje, ni najsrećnije rešenje. Ona nije najbolje rešenje ni za sadašnji , ali ni budući razvoj grada, jer često iz tog pravca duvaju vetrovi koji starom delu Pijepola donose aerozagađenost.

S obzirom da je grad uokviren brdovito-planinskim uzvišenjima, strujanja vazdušnih masa su naročito izražena niz dolinu reke Seljašnice prema Kolovratu, iz viših delova Kamene Gore, Jabuke, Babinske visorvni, dalje prema Prijepolju dolinom Lima.

Kuće, pomoćne zgrade, javni objekti i drugi objekti koji su podignuti pored reke Lima, Seljašnice, Mileševke i Ratajske, nisu dobro rešenje, jer se za vreme visokog vodostaja u njihovim podrumima, kotlarnicama ili trafostanicama pojavljuje voda i stvara velike probleme. Problemi koji mogu da nastupe su: prestanak snabdevanja stanovništva strujom, vodom, uništavanje namirnica ( što dodatno može da utiče na pojavu različitih crevnih oboljenja, a posebno pojave epidemije žutice ).

Ono čime bi se moj grad mogao najviše pohvaliti je tepih ozeljenjenih površina koje se niz padine Pušine, Ravni, Dušmanića, Sokolice, Čadinja, Rasna i Sedobra spuštaju do samog gradskog jezgra. Ozeljenjene površine i izgrađene trim staze uz obale Lima, Mileševke, Seljšnice i Ratajske su dobra šetališta za rekreaciju i zabava za sve građane od najmlađih do najstarijih žitelja grada i prigradskih naselja.

Razvoj grada nije zatvorio vrlo važne doline reka, rečica, potoka i potočića koji se slivaju prema Limu, a kojim ,iz viših reljefnih uzvišenja tokom noći i dana, dolaze sveže vazdušne mase koje provetravaju i osvežavaju urbane delove grada i prigradskih naselja .

GRAD NOĆU

U užem delu grada za izgradnju stambene zone nema dovoljnog prostora. On se sada svodi samo na lokaciju Šehovića polja, a u perspektivi je njegovo širenje samo prema jugu, odnosno Velikožupskom polju i Ivanju. Međutim, njegov budući razvoj suočiće se i sa problemima i posledicama njegove divlje izgradnje. Zbog toga je veliki broj izgrađenih kuća ljudi koji su došli iz brdovito-planinskih sela nelegalizovan.

Budući razvoj Prijepolja zavisi od načina razvoja zone rada i stanovanja, sa jedne, i raspoloživog prostora sa druge strane.

Kombinovanjem ovih načina, proizilazi da perspektivni razvoj Prijepolja može imati četiri smera ili varijante razvoja. Svaka varijanta ima prednosti i(ili) nedostatke.

-smanjuje se razvoj stočarstva i voćarstvau brdsko-planinskim predelima, jer je stanovništvo preseljeno u dolinu Lima.

Nedostatci: ove varijante su ekonomski nepraktične. Disperzni razvoj zone stanovništva po pobrdjima I brdima je mnogo skuplji, nego u nizijskoj zoni(infrastruktura: ulice, vodovod, kanalizacija).

Obe varijante se karakterišu disperznim razvojem zone rada po brdsko-planinskim predelima, i to:· turizma na Jabuci i Zlataru i

· stočarstva na Jadovniku i oko Aljinovića.

U starom delu grada nema dovoljno prostora za dalji urbani razvoj. Ostalo je samo jos malo prostora u Šehovića polju. Budući razvoj grad mora usmeriti prema jugu. To su prostori Velikožupskog polja i Ivanjskog polja. Međutim, na tim prostorima izražena je individualna izgradnja kuća i drugih objekata ljudi, te su njegove lokacije najvećim delom potrošene. Ti problemi i problemi nerešenog imovnog stanja učiniće svoje i grad se neće moći razvijati lako dok se ta i neka druga pitanja ne reše. Ali ono što me raduje u urbanom razvoju moga grada jeste:

 Da se on dobrim delom razvija u zahtevima reljefa i klime. Zgrade nisu visoke i ne zaklanjaju one izuzetno važne manje i veće doline reka, rečica, potoka i potočića kojim se prema gradu slivaju velike količine svežeg vazduha i kojim se zahvaljujući tome grad stalno osvežava i provetrava.

 Drugo, sačuvane su stare kuće u glavnoj ulici i u nekim drugim delovima grada.

Ono što se meni ne dopada je to što smo vrlo brzo potrošili te najplodnije površine zemljišta na kojima smo mogli uzgajati raznovrsne žitarske i povrtarske kulture. Taj problem nije samo problem moga grada, već i ostalih gradova Srbije. To je malo protivurečno. Na jednoj strani populacija ljudi je sve veća, a na drugoj strani se smanjuju i neracionalno troše raspoložive plodne površine. Zato se pitam kako je moguće sa sve manjih površina proizvesti više poljoprivrednih proizvoda za sve veću populaciju ljudi?

There is not enough space for any further urban development in the old part of town .There are just some areas in Šehovic field. Further development of the town should be directed towards south. These are areas which belong to Velika Župa and Ivanje fields. Since these areas are typical of the individual construction of houses and other objects, these locations are already taken.These problems and the problems of unsolved property cases are the reasons why the town would not be able to develop easily until their resolution.But something what makes me happy in the development of my town is:

That it is developing in regard of the relief and climate. The buildings are not so high and they do not hide those more or less important river, streams and brooks valleys through which town gets lots of fresh air which is, thanks to that, always fresh.  Secondly, some old houses were saved in some other parts of the town.

Something what I do not like and which I believe we have spent fast are fertile areas which could be used for growing various vegetable and corn cultures. This problem is not just problem of my town; this is also the problem of all other towns in Serbia. On one side the population of people is getting bigger and bigger, and on the other side the fertile areas are getting smaller and smaller and irrationally wasted. Becouse of this I ask myself how would it be possible to produce more agricultural products for the increasing population of people?

LITERATURA